Tekst: Karolina Szczerbowska

Jednym z bardziej uciążliwych skutków rozwoju cywilizacyjnego jest hałas, na który człowiek jest narażony w zasadzie wszędzie. W zależności od tego jak daleko od dróg czy kolei przebywamy, jesteśmy na niego narażeni w mniejszym lub większym stopniu. Człowiek chcąc dalej rozwijać nie tylko przemysł, ale również inne gałęzie gospodarki, nie jest w stanie uciec przed hałasem.

Hałas może być naturalny lub nienaturalny. Naturalnym hałasem w środowisku są np. grzmoty, szelest lasu czy szum rzeki, ale są to odgłosy nie wpływające negatywnie na zdrowie człowieka. Natomiast wszystkie dźwięki i odgłosy pochodzenia sztucznego np. od ruchu samochodów, kolei itp. są dla człowieka i środowiska nienaturalne i mogą wpłynąć na zakłócenie równowagi akustycznej środowiska.

Najogólniej rzecz ujmując hałas jest dźwiękiem odczuwalnym jako niepożądany, uciążliwy czy też szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Odbiór dźwięków jako hałasu jest bardzo subiektywny. Dla jednych ten sam dźwięk może nie być uciążliwy, podczas gdy dla innych stanowi już hałas.

Definicji hałasu jest wiele, jedna z nich określona została przez Międzynarodową Organizację pracy jako „każdy dźwięk, który może doprowadzić do utraty słuchu albo być szkodliwy dla zdrowia lub niebezpieczny z innych względów”.

Hałas w polskim prawie został zdefiniowany przez Ustawę z dnia 27 kwietnia 2011r. Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art. 3 pkt. 5 hałasem określa się dźwięki o częstotliwościach od 15 Hz do 16000 Hz.

Jeżeli myślimy o hałasie, na pierwszy plan nasuwają nam się w skojarzeniach miasta i szerokorozumiane drogi (autostrady, drogi ekspresowe, czy trasy kolejowe), a w szczególności hałas komunikacyjny. Najlepszym sposobem na pozbycie się hałasu byłoby usunięcie całego ruchu i ograniczenie przepustowości tras drogowych, jednak w dzisiejszych czasach jest to niemożliwe i nie widać w tym zdrowego rozsądku.

By móc chronić się przed oddziaływaniem hałasu nie tylko na człowieka, ale również na środowisko, zostały określone aktami prawnymi dopuszczalne poziomy hałasu. Ponadto, by chronić się przed uciążliwym oddziaływaniem hałasu i by zmniejszyć jego poziom stosuje się różne zabiegi m.in. buduje się ekrany akustyczne.

Uwarunkowania prawne

Zgodnie z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (art.3 pkt.5) hałasem możemy określić dźwięki w przedziale od 16 HZ do 16kHz, jednak zgodnie z zapisem art. 2 pkt. 2a przepisów ustawy nie stosuje się w zakresie hałasu powstającego w związku z powszechnym korzystaniem ze środowiska. Bardziej przystępną dla powszechnego odbioru jest definicja ujęta w Dyrektywie 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady [2], która określa „hałas w środowisku” jako ”niepożądane lub szkodliwe dźwięki powodowane przez działalność człowieka na wolnym powietrzu, w tym hałas emitowany przez środki transportu, ruch drogowy, ruch kolejowy, ruch samolotowy, oraz hałas pochodzący z obszarów działalności przemysłowej […]”. Zgodnie z prawem ochrony środowiska [1] hałas można zakwalifikować jako emisję wprowadzoną bezpośrednio lub pośrednio w wyniku działalności człowieka do powietrza (art. 3 pkt.4), która w przypadku gdy jest szkodliwa dla zdrowia ludzi i stanu środowiska może zostać zgodnie z art. 3 pkt. 49 Ustawy [1] zakwalifikowana jako zanieczyszczenie. Przywołana tutaj Ustawa [1] definiuje również pojęcia standardu ochrony środowiska jako poziomu dopuszczalnego energii, który musi być osiągnięty w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze (art.3 pkt. 34). W ten sposób patrząc na hałas jako energię, o której mowa powyżej Ustawa [1] zgodnie z działem V Tytułem II określa podstawowe kierunki działania w zakresie ochrony zasobów środowiska. W Tytule II dziale I Ochrona zasobów środowiska ( zgodnie z art. 82 pr.o.ś.) „jest realizowana w szczególności poprzez:

1. Określenie standardów jakości środowiska oraz kontrolę ich osiągania, a także podejmowanie działań służących ich nieprzekraczaniu lub przywracaniu;
2. Ograniczenie emisji, na zasadach określonych w tytule III”.

W zgodzie z powyższym dział V tytułu II zawiera podstawowe regulacje w zakresie ochrony środowiska przez hałasem. Główny kierunek wyznacza art. 112 Ustawy wg, którego „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez:

1. utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie;
2. zmniejszanie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany”

Prawo ochrony środowiska [1] definiuje wskaźniki hałasu, które mają zastosowanie w przypadku prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, do sporządzania map akustycznych oraz do programów ochrony środowiska przed hałasem. Ustawa w swojej treści dopuszcza hałas w środowisku i nie wskazuje na konieczność eliminacji całkowitej hałasu, co w przypadku przekroczeń dopuszczalnych norm będzie skutkowało koniecznością zmniejszenia poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego. Zgodnie z art. 118 pkt. 6 Prawa Ochrony Środowiska „przez teren za zagrożony hałasem rozumie się teren, na którym są przekroczone dopuszczalne poziomy hałasu, określone wskaźnikami LDWN lub LN, o których mowa w art. 113”, czyli poziomy określone przez Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r.

Na podstawie art. 113 zostało wydane Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. określające dopuszczalne poziomy hałasu [3]. Zgodnie z tym rozporządzeniem określone zostały tereny, dla których w związku z ich przeznaczeniem zostały wyznaczone dopuszczalne poziomu hałasu. Poziomy te określono:

• w odniesieniu do 1 osoby do ustalania kontroli i warunków korzystania ze środowiska [tab.1];
• do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem;

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826):

Za przekroczenie wskazanych poziomów hałasu prawo polskie przewiduje kary, które określone są w postaci obwieszczenia Ministra Klimatu i Środowiska. W obwieszczenia tych zostają określone wysokości stawek za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu na dany rok. Wysokość jednostkowej stawki zależy od przedziału wielkości przekroczenia (określanego w decybelach [dB]) oraz od czasokresu w dobie, w którym występują przekroczenia (pora dnia, pora nocy).

W przypadku dróg i linii kolejowych uwarunkowania formalno-prawne w zakresie standardów jakości środowiska znajdziemy m.in. w Ustawie Prawi Ochrony Środowiska dział III. Zgodnie z art. 174 Ustawy [1] Eksploatacja dróg, linii koleinowych, linii tramwajowych […] nie może powodować przekroczenia standardów jakości środowiska.” Ustawa [1] narzuca na Zarządzającego drogą czy też linią kolejową obowiązku pomiarów poziomów energii wprowadzanych w związku z eksploatacją tych obiektów, ich częstotliwość uwarunkowania jest rodzajem emisji np. zmieniającej w istotny sposób warunki eksploatacji. Na podstawie wyników pomiarów poziomu hałasu i innych niezbędnych danych zarządzający drogą lub linią kolejową sporządza mapę akustyczną terenów położonych wokół tych obiektów. Art. 179 Ustawy [1] narzuca na zarządzającego drogą lub linią kolejową, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne obowiązek sporządzania co 5 lat mapy akustycznej terenu, na którym eksploatacja obiektu może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku.

Mapy akustyczne sporządzane są na kopiach map wchodzących w skład państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego i stanowią źródło danych, które można wykorzystać do m.in.:

• opracowywania danych do państwowego monitoringu środowiska;
• tworzenia programów ochrony środowiska (o których mowa w dziale III Ustawy Prawo Ochrony Środowiska);
• aktualizacji programów ochrony środowiska;
• informowania społeczeństwa o zagrożeniach środowiska hałasem.

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska [1] „Ochronę przed zanieczyszczeniami powstającymi związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk oraz portów zapewnia się przez:

1. stosowanie rozwiązań technicznych ograniczających rozprzestrzenianie zanieczyszczeń, a w szczególności:
2. zabezpieczeń akustycznych […]”

Do aktów prawnych, niewymienionych powyżej, których nie możemy pominąć i są związane z hałasem, możemy zaliczyć m.in.:

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 stycznia 2003 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk oraz portów, które powinny być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska, oraz terminów i sposobów ich prezentacji
• Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 30 maja 2020 r. w sprawie sposobu ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz. U. z 2020r. poz. 1018);
• Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku;
• Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 1 lipca 2021 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na strategicznych mapach hałasu, sposobu ich prezentacji i formy ich przekazywania (Dz.U. 2021 poz. 1325).