Tekst: Karolina Szczerbowska

Obecnie projektuje się i buduje budynki z myślą o ich jak najlepszej izolacyjności i wydajności energetycznej. Naturalna wentylacja często jest zastępowana mechaniczną, a powietrze z zewnątrz nie ma możliwości dostania się do środka i nadmiar wilgoci zostaje zatrzymany w budynku.

Problem wilgoci w domu czy w mieszkaniu to kwestia, która pojawia się szczególnie jesienią i izimą.

Prawidłowa wilgotność powietrza to problem warty rozwiązania nie tylko ze względu na konstrukcje i materiały budowlane, ale również ze względu na wpływ wilgoci na organizm ludzki. Istotny jest fakt, że problem nadmiernego zawilgocenia i towarzyszącego mu zapleśnienia i zagrzybienia, może dotyczyć wszystkich budynków: nowych, starych i modernizowanych.

Istotny jest fakt, że problem nadmiernego zawilgocenia i towarzyszącego mu zapleśnienia i zagrzybienia, może dotyczyć wszystkich budynków: nowych, starych i modernizowanych.

Wprawdzie problem może dotyczyć każdego rodzaju budynku, to jego przyczyny mogą być różne. Ich właściwe zdiagnozowanie jest niezbędne do wybrania skutecznej metody naprawy.

Wilgoć i jej przyczyny

Przyczyn pojawiania się wilgoci we wnętrzu jest wiele, ale ogólnie rzecz ujmując sprowadzają się do tego, że:

1. wilgoć przenika z zewnątrz do wewnątrz pomieszczeń i zostaje tam zatrzymana
2. i/lub na odwrót, czyli przebywając we wnętrzu, wytwarzamy wilgoć sami i nie ma ona możliwości wydostania się na zewnątrz.

W pierwszym przypadku wilgoć może przedostawać się do wnętrza przez wszelkiego rodzaju nieszczelności nie tylko w dachu czy oknach ale również w konstrukcji przegród, które nie zostały odpowiednio zabezpieczone m.in. przed dostaniem wilgoci z zewnątrz, a np. w przypadku podłogi wilgoci z gruntu.

Rodzaje wilgoci

Podstawowe rodzaje wilgoci to:

• wilgoć eksploatacyjna,
• wilgoć technologiczna,
• budowlana.

Wilgoć eksploatacyjna: jest zjawiskiem związanym zachodzącym w każdym użytkowanym budynku.

Możemy wyróżnić trzy jej postaci:

• Wilgoć kondensacyjna: ogólnie rzecz ujmując jest to wilgoć pojawiająca się podczas czynności takich jak gotowanie, kąpiel, mycie, pranie i suszenie. Jeżeli znaczna ilość wilgoci, nie ma możliwości ujścia na zewnątrz, to będzie gromadzić się w środku w pomieszczeniu. Zjawisko wilgoci eksploatacyjnej nasila się jesienią i zimą, a więc w sezonie grzewczym kiedy różnica temperatury pomiędzy środowiskiem zewnętrznym, a pomieszczeniami jest duża.
• Wilgoć kapilarna: to wilgoć podciągana podciągana z gruntu. Najczęściej ma ono miejsce w przypadku źle wykonanej izolacji przeciwwilgociowej fundamentów i podłóg na gruncie. Dochodzi do tego, gdy konstrukcja wykonana jest materiałów porowatych, których pory tworzą wąskie kanaliki zwane „kapilarami” m.in. z ceramiki budowlanej.
• Wilgoci meteorologiczna/atmosferyczna: dostająca się do wnętrza budynków ze zjawisk meteorologicznych. Infiltracja pochodzi z opadów atmosferycznych: deszczu, śniegu i przedostaje się do środka poprzez pęknięcia i mikropęknięcia tynku, ścian, zniszczonej cegły, metal i drewno, ramy drzwi i okien osadzonych w murze. 
• Wilgoć technologiczna: jest to rodzaj wilgoci wynikający z procesu produkcji materiałów budowlanych, m.in. cegieł, silikatów, betonów i innych materiałów stosowanych podczas budowy;
• Wilgoć budowlana: to ta, która znajduje się w materiale na placu budowy zarówno w okresie jego składowania, jak i w okresie wznoszenia budynku. Pochodzi ona m.in. z tynków, z celowego zwilżania materiałów budowlanych (np. podczas dojrzewania betonu) oraz z opadów atmosferycznych.

Wilgoć a uwarunkowania formalno-prawne

Normy oraz wytyczne obowiązują i odnoszą się do nowoprojektowanych i nowobudowanych budynków zarówno jednorodzinnych, wielorodzinnych, jak i budynków użyteczności publicznej.

W przypadku budynków już istniejących, w których pojawił się problem wilgoci przepisy ograniczają się jedynie do poniższego zapisu (Dz.U. 2022 poz. 1225 z pózn. zm., § 322. pkt. 3): „Przed podjęciem przebudowy, rozbudowy lub zmiany sposobu użytkowania budynku, w przypadku stwierdzenia występowania zawilgocenia i oznak korozji biologicznej, należy wykonać ekspertyzę mykologiczną i na podstawie jej wyników – odpowiednie roboty zabezpieczające.”

Optymalny poziom wilgoci i temperatury w pomieszczeniach

Zarówno powietrze zbyt wilgotne, jak i zbyt suche jest szkodliwe dla zdrowia. W związku z tym niezależnie od pomieszczenia i jego usytuowania, jeżeli mają w nim przebywać ludzie powinniśmy dbać o odpowiednią jakość i parametry powietrza. Zgodnie z dostępnymi opracowaniami optymalny poziom wilgotności powinien mieścić się w widełkach 40-60% (w niektórych opracowaniach znajdziemy dolny poziom wilgotności określony na poziomie 30%). Jednak warto zwrócić uwagę na konieczność dostosowania odpowiedniej wartości do pory roku i warunków atmosferycznych panujących na zewnątrz. Zimą w pomieszczeniach nie powinna panować wilgotność większa niż 40%, a latem nie wyższa niż 60%. Oczywiście te wartości zależą również od temperatury zarówno w pomieszczeniu, jak i na zewnątrz.

Przepisy w zakresie warunków w pomieszczeniach i budynkach, w których przebywają ludzie zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zakres i wartości temperatur określone zostały w § 134:

„§ 134. 1. Instalacje i urządzenia do ogrzewania budynku powinny mieć szczytową moc cieplną określoną zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi obliczania zapotrzebowania na ciepło pomieszczeń, a także obliczania oporu cieplnego i współczynnika przenikania ciepła przegród budowlanych.

2. Do obliczania szczytowej mocy cieplnej należy przyjmować temperatury obliczeniowe zewnętrzne zgodnie z Polską Normą dotyczącą obliczeniowych temperatur zewnętrznych, a temperatury obliczeniowe ogrzewanych pomieszczeń – zgodnie z poniższym:

TABELA 1

Temperatury obliczeniowe*)	Przeznaczenie lub sposób wykorzystywania pomieszczeń	Przykłady pomieszczeń
+5°C	nieprzeznaczone na pobyt ludzi, przemysłowe – podczas działania ogrzewania dyżurnego (jeżeli pozwalają na to względy technologiczne)	magazyny bez stałej obsługi, garaże indywidualne, hale postojowe (bez remontów), akumulatornie, maszynownie i szyby dźwigów osobowych
+8°C	w których nie występują zyski ciepła, a jednorazowy pobyt osób znajdujących się w ruchu i w okryciach zewnętrznych nie przekracza 1 h,   w których występują zyski ciepła od urządzeń technologicznych, oświetlenia itp., przekraczające 25 W na 1 m3 kubatury pomieszczenia	klatki schodowe w budynkach mieszkalnych, hale sprężarek, pompownie, kuźnie, hartownie, wydziały obróbki cieplnej
+12°C	w których nie występują zyski ciepła, przeznaczone do stałego pobytu ludzi, znajdujących się w okryciach zewnętrznych lub wykonujących pracę fizyczną o wydatku energetycznym powyżej 300 W,   w których występują zyski ciepła od urządzeń technologicznych, oświetlenia itp., wynoszące od 10 do 25 W na 1 m3 kubatury pomieszczenia	magazyny i składy wymagające stałej obsługi, hole wejściowe, poczekalnie przy salach widowiskowych bez szatni, hale pracy fizycznej o wydatku energetycznym powyżej 300 W, hale formierni, maszynownie chłodni, ładownie akumulatorów, hale targowe, sklepy rybne i mięsne
+16°C	w których nie występują zyski ciepła, przeznaczone na pobyt ludzi: – w okryciach zewnętrznych w pozycji siedzącej i stojącej, – bez okryć zewnętrznych, znajdujących się w ruchu lub wykonujących pracę fizyczną o wydatku energetycznym do 300 W, w których występują zyski ciepła od urządzeń technologicznych, oświetlenia itp., nieprzekraczające 10 W na 1 m3 kubatury pomieszczenia	sale widowiskowe bez szatni, ustępy publiczne, szatnie okryć zewnętrznych, hale produkcyjne, sale gimnastyczne, kuchnie indywidualne wyposażone w paleniska węglowe
+20°C	przeznaczone na stały pobyt ludzi bez okryć zewnętrznych, niewykonujących w sposób ciągły pracy fizycznej	pokoje mieszkalne, przedpokoje, kuchnie indywidualne wyposażone w paleniska gazowe lub elektryczne, pokoje biurowe, sale posiedzeń
+24°C	przeznaczone do rozbierania, przeznaczone na pobyt ludzi bez odzieży	łazienki, rozbieralnie-szatnie, umywalnie, natryskownie, hale pływalni, gabinety lekarskie z rozbieraniem pacjentów, sale niemowląt i sale dziecięce w żłobkach, sale operacyjne

Temperatura oraz wilgotność mają wpływ na powstawanie pleśni i grzybów. W związku z tym należy również rozpatrzeć aspekt temperatury pod tym kątem.

Zgodnie z opracowaniem [7] „różnica temperatur w jednym pomieszczeniu w nocy i w dzień nie powinna przekraczać 3°C – 4°C, dlatego całkowite wyłączanie ogrzewania na czas nieobecności w domu nie jest dobrym rozwiązaniem. Lepiej ustawić grzejniki na jednakową średnią wartość.

Nawet te pomieszczenia, z których nie korzystamy, muszą być ogrzewane zimą, aby panowała w nich temperatura od 14°C do 16°C.”

Jak rozpoznać oznaki zbyt dużej wilgotności powietrza w naszym budynku

Poniżej przytaczamy kilka oznak zbyt dużej wilgoci w domu czy mieszkaniu. Należy mieć na uwadze, że jeżeli są już poniższe oznaki, to znaczy, że wilgoć panuje w pomieszczeniach przez jakiś czas. Nie należy zapominać o regularnym sprawdzaniu poziomu wilgotności nawet, gdy nie ma żadnych oznak . Do kontroli wilgotności w pomieszczeniach dostępne są na rynku różnorakie mierniki wilgotności.

Oznaki zbyt dużej wilgotności:

• kondensacja na oknach w postaci kropel wody;
• kałuże na parapetach – często występujące z kroplami wody na oknach;
• krople wody na ścianach zewnętrznych;
• zawilgocenia w postaci plam na suficie, w narożnikach, ścianach zewnętrznych, ścianach wewnętrznych;
• Czarna pleśń na ramach okiennych, wnękach okiennych, parapetach, również w szafkach, na zasłonach i ubraniach, dywanach, meblach;
• Czarna pleśń na ścianach;
• Mokre ściany wewnętrzne;
• Wykroplenia na płytach ściennych
• Uszkodzenia ścian i sufitów – spękania lub odpadająca farba, tapety, wybrzuszenia farb, tapet;
• Zapach stęchlizny w pomieszczeniu;
• Wysolenia na ścianach i sufitach;

Wpływ wilgoci na konstrukcje i człowieka

Wilgoć jest szkodliwa zarówno w odniesieniu do konstrukcji i materiałów budynku, jak i dla człowieka.

Negatywny wpływ na konstrukcję możemy podzielić na uszkodzenia pośrednie i bezpośrednie.

Bezpośrednie uszkodzenia to odspajanie tynku, zawilgocenia i degradacja elementów z których wykonana jest konstrukcja np. ścian. Wilgoć i jej konsekwencje (zasolenie murów, wykwity, nacieki, grzyby i pleśnie) mogą doprowadzić do zniszczenia bryły muru. Uszkodzenia pośrednie to uszkodzenia wynikające z zawilgocenia: narażenie ścian na cykle zamrażania i rozmrażania, kondemnację wewnętrzną i zewnętrzną wraz z wkropleniami wody na inne elementy konstrukcji. Bez interwencji uszkodzenia pośrednie mogą doprowadzić do utraty nośności i stabilności konstrukcji. Niekontrolowana i nadmierna wilgoć w elementach konstrukcji może również wywołać elektrochemiczne procesy utleniania i korozji elementów stalowych składających się na konstrukcję budynku.

Zbyt duża wilgotność elementów obiektu ma wpływ na znaczny wzrost przewodności cieplnej (np. ściany) wraz z wynikającymi z tego znacznymi stratami izolacyjności termicznej obiektu od środowiska zewnętrznego.

Nieprawidłowa wilgotność powietrza ma także negatywny wpływ na zdrowie przebywających w nich ludzi. Przebywanie w pomieszczeniach zbyt wilgotnych, zagrzybionych i z pleśnią może grozić różnymi schorzeniami, w tym alergią, astmą i innymi problemami z układem oddechowym.

Rozwiązanie problemu zawilgocenia

O zabezpieczenie budynków przed wilgocią należy zadbać już na etapie ich projektowania i budowy. Konieczne jest właściwe zaprojektowanie i wykonanie wentylacji, jak również systemu odwodnienia w gruncie (przy budynku i dalej od niego). Trzeba zadbać o odpowiednie zabezpieczenie fundamentów, ścian, podłóg i stropów przed wilgocią i wodą. Projektując budynek, powinniśmy przewidzieć, jakie rodzaje wilgoci zagrażają naszemu obiektowi i do nich również dostosować materiały budowlane.

W związku z ogólnie występującym problemem wilgoci w budynkach, warto  na etapie projektu i realizacji budowy skorzystać z usługi doradztwa techniczno-budowlanego. Zespół specjalistów pomoże skutecznie zabezpieczyć dom przed wilgocią pod różnymi aspektami (klimatyzacji i wentylacji, konstrukcji i jej izolacji, gruntu, drenaży, odwodnienia i studni zbiorczych, umożliwiających wykorzystanie odprowadzonego nadmiaru wody).

Dlatego, by zapobiec problemom z wodą i wilgocią w budynku, należy wykorzystywać materiały budowlane od producentów, którzy mają doświadczenie w walce z wilgocią i jej skutkami.

Jeżeli w budynku pojawiają się problemy z wilgocią, to pierwszym krokiem jest zdiagnozowanie przyczyn. W kolejnym etapie należy usunąć te przyczyny oraz skutki zbyt dużej wilgoci.

W tym wypadku również warto skorzystać z usług doradztwa techniczno-budowlanego oraz usług zespołu specjalistów z różnych dziedzin budownictwa. Dzięki temu zostanie szybko postawiona właściwa diagnoza, usunięte przyczyny i skutki wilgoci.Podobnie jak w przypadku nowych budynku, tak i tych remontowanych, najlepiej korzystać z materiałów w budowlanych oferowanych przez producentów, mających doświadczenie w zapobieganiu powstawiania wilgoci.

Jednym z takich producentów, którego wyroby dostępne są na rynku polskim, jest Azichem. To włoska firma z ponad trzydziestoletnim doświadczeniem, między innymi w renowacji i naprawie budynków, również tych zabytkowych, gdzie zawilgocenia, wilgoć i jej skutki są częstym problemem. W asortymencie Azichem są zarówno preparaty do czyszczenia i usuwania pleśni i grzybów, jak i różnego rodzaju tynki, w tym tynki osuszające i termiczne. W ofercie znajdują się również produkty zabezpieczające budynek przed wodą, m.in. linia cementów osmotycznych (Osmocem) czy impregnaty do powierzchniowego zabezpieczenia ścian i elewacji.

Zarówno naprawa, jak i zabezpieczenie konstrukcji oraz stosowane do tego materiały powinny być dostosowane w zależności od rodzaju i wilgoci i jej źródła.

Zdrowe powietrze w domu i w pomieszczeniach

W momencie pojawienia się wilgoci i jej oznak w naszym domu, zaczynamy martwić się o jakość powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy.

Poniżej kilka sposobów na zdrowe powietrze w naszych domach i mieszkaniach. Jednak pamiętajmy, że będzie ono zdrowe dopiero wtedy, kiedy skutecznie uporamy się nie tylko ze skutkami, ale również źródłem wilgoci.

• Skuteczne wietrzenie pomieszczeń: Pamiętajmy o skutecznym i częstym wietrzeniu pomieszczeń. Prawidłowe wietrzenie jest bardzo ważną kwestią w zapobieganiu pojawiania się pleśni. Ale nie zapominajmy również o tym by świeże powietrze miało dobrą jakość.

Zgodnie z opracowaniem [7]: „Mieszkanie trzeba wietrzyć 2-3 razy dziennie wyłącznie przez szerokie otwarcie okien lub drzwi, nigdy nie przez wymianę powietrza z jednego pomieszczenia do drugiego.” Czas wietrzenia powinien być dostosowany do pory roku i wilgotności za oknem.

• Dla jakości powietrza w domu i jego skutecznej wymiany istotna jest drożność kanałów wentylacyjnych. Dlatego pamiętajmy, by nie zatykać, nie zasłaniać ich wlotów/wylotów.Pomieszczenia będą lepiej wentylowane, gdy wykorzystamy funkcję rozszczelniania okien. Przy bardzo szczelnych okna z tworzyw sztucznych mogą być potrzebne nawiewniki, które umożliwiają wentylację pomieszczeń nawet przy całkowicie zamkniętych oknach.
• Stosujmy osuszacze powietrza – polecamy te mechaniczne, które są dużo bardziej skuteczne niż pochłaniacze wilgoci. Oczywiście możemy osuszanie mechaniczne wspomóc pochłaniaczami wilgoci.
• Zaopatrzmy się w termometr i higrometr, co pozwoli nam na kontrolę i ewentualny wpływ na parametry powietrza w naszym domu.
• Odpowiednio ogrzewajmy pomieszczenia.
• Podczas gotowania używajmy wentylacji w okapie nad kuchenką z odprowadzeniem wilgotnego powietrza + przykrywajmy garnki pokrywkami.
• Zastosujmy oczyszczacz powietrza w pomieszczeniach naszego domu.

Jak widzimy nieodpowiedni poziom wilgoci jest problemem, który warto rozwiązać i wyeliminować z naszego domu, mieszkania czy obiektu niezależnie od etapu na jakim jesteśmy – czy jest to dopiero myślenie o domu, czy już realnie mamy do czynienia z wilgocią i jej skutkami.

Zachęcamy do przeczytania pozostałych artykułów z cyklu „Wilgoć w domu”:

• Wilgoć w domu cz. 2: wilgoć kondensacyjna;
• Wilgoć w domu cz. 3: wilgoć atmosferyczna;
• Wilgoć w domu cz. 4: wilgoć kapilarna;
• Wilgoć w domu cz. 5: wilgoć technologiczna;
• Wilgoć w domu cz. 6: wilgoć nieprzewidziana.